Film: Lieux de mémoire

Een begrip dat erg belangrijk en invloedrijk is in de context van de herinnering en het geheugen zijn de lieux de mémoire van Pierre Nora. Hij stelt onder andere dat geschiedenis altijd een constructie is: een representatie van het verleden dat veelal incompleet en eenzijdig is (Nora, 1989: 8). Geheugen daarentegen is open en onderhevig aan permanente evolutie, omdat het betekenis krijgt in relatie tot het heden (Nora: 8). Terwijl geschiedenis gebonden is aan temporele continuïteit, progressie en relaties tussen dingen of gebeurtenissen, vindt geheugen plaats in het concrete: in ruimte, bewegingen, objecten en beelden (Nora: 9). Dat het niet altijd zo zwart-wit gesteld kan worden blijkt wel uit de films. Hoewel de films in het veld van het geheugen passen, ze bestaan in relatie tot het heden en vinden plaats in het concrete als cultuurobjecten, zijn ze ook in te delen in de hoek van geschiedenis: ze zijn een constructie, een representatie van het verleden en houden vast aan temporale continuïteit. Dat de films zich ook als geschiedenisles laten bekijken en zich ook als zodanig laten lezen blijkt wel uit de websites van Goodbye Lenin en Das Leben der Anderen: op beiden is een lespakket te vinden waarmee aan de hand van de respectievelijke films kan worden onderwezen over de val van de muur en de geschiedenis van de DDR. Toch bieden de lieux de mémoire een bruikbaar kader waardoor de films over de val van de muur kunnen worden beschouwd: als plaatsen van herinnering waarin geheugen plaatsvindt als een proces dat evenzeer gerelateerd is aan het heden als aan het verleden.

Niet alleen de films zelf zijn plaatsen van herinnering, ook de wereld in de film zit er vol mee. De film speelt zich af tegen de achtergrond van de betonnen blokkendozen van Oost-Berlijn, Café Moskau, de Fernsehturm en de grensposten. Zoals gezegd zijn de lieux de mémoire niet beperkt tot topografische plekken maar kunnen het ook uitdrukkingen of objecten zijn. Een belangrijke plaats van herinnering in de DDR is de terminologie van het communistische bewind. Het is niet voor niets dat op de website van Good Bye Lenin een woordenboek voor Oost-Duitse woorden is toegevoegd voor “Wessies”. Ook de elementen uit het dagelijkse leven: de kleding, de muziek, de inrichting van de appartementen en de gebruiksartikelen van de DDR zijn een belangrijk onderdeel van de plaatsen van herinnering in de film. De zoektocht naar de Oost-Duitse Spreewald augurken die na de val van de muur onvindbaar zijn, zorgen voor een komisch element in Good Bye Lenin. Wanneer in de film de moeder Christina voor het eerst haar huis verlaat ziet ze hoe de wereld om haar heen is verandert. De afvoer van een standbeeld van Lenin, een iconische representatie van het communistische regime, luidt voor haar de verandering in van een icoon van het heden naar een plaats van herinnering: het einde van de DDR.


Lees verder...

Terug naar inleiding