Das Leben der Anderen is een film die na een periode van nostalgie naar de DDR in films als Good Bye Lenin en Sonnenallee het einde van de ostalgie inluidt. Nadat de DDR in deze films als een ongevaarlijke en ietwat lachwekkende misstap in de geschiedenis van Duitsland wordt neergezet, toont Das Leben der Anderen een ander beeld. In een interview vertelt de regisseur Florian Henckel von Donnersmarck dat hij denkt dat mensen ziek waren van het gedweep met de DDR. Terwijl in Good Bye Lenin de aandacht voor een groot gedeelte ligt op de materiële herinnering aan de DDR periode, en hoe deze veranderde na de val van de muur met de komst van het westerse consumentarisme, legt Das Leben der Anderen de nadruk veel meer op de representatie van de ideologie van het regime van de DDR, in het bijzonder de Stasi, en de invloed daarvan op het dagelijkse leven van de inwoners van de DDR. De herinnering aan de DDR is hier meer te zien in de sfeer van de film, de fletse grijstinten in kleding en gebouwen, de betonnen blokkendozen die de Oost-Duitse architectuur uitmaken, de grijze lucht en straten en het treurige, ongezellige café. De film roept een sfeer op van angst en beklemming en probeert een beeld te geven van het constante wantrouwen en de paranoia die door de Stasi werd opgeroepen.
De enige persoon die in Das Leben der Anderen met weemoed terugkijkt op de periode van de DDR is de “bad guy” minister Bruno Hempf die gedurende film een manipulatieve, megalomane man blijkt te zijn die er niet voor schroomt levens kapot te maken en zijn macht in te zetten voor eigen gewin. Wanneer Georg Dreymann hem na de Wende tegenkomt zegt hij in reactie op het feit dat Georg na de Wende niets meer heeft geschreven: “Waarom zou je nog schrijven in de BRD? Niets om in te geloven, niets om je tegen te verzetten. Het leven was mooi in onze republiek, veel mensen beseffen dat nu pas.” De term ostalgie krijgt in deze context een wel heel ironische en wrange bijsmaak.
De film speelt zich grotendeels af in het jaar 1984, waarin het regime al langzaam aan het afbrokkelen is: de film toont hoe veel van de ambtenaren al lang niet meer niet meer geloven in de socialistische ideologie, maar het systeem in gang houden om hun eigen carrière veilig te stellen en om zelf geen gevaar te lopen door de verkeerde dingen te zeggen. Daarnaast is de keuze voor het jaartal 1984 veelzeggend omdat het de intertekstuele herinnering oproept aan de roman 1984 van George Orwell waarin een fictieve toekomst wordt geschetst en waarin de overheid het volk onderdrukt met de “Gedachtenpolitie”.
Het feit dat de hoofdpersoon ervoor kiest om Georg en Christa-Maria te helpen, zou in de realiteit nooit hebben kunnen gebeuren, in die zin is het een “valse herinnering”, maar is een metafoor voor de ondergang van het land dat niet meer in zichzelf geloofd. De constante angst om als staatsgevaarlijk te worden gezien en het gebrek aan het geloof in de machthebbers komt goed naar voren in het fragment waarin er door een ambtenaar een grap wordt gemaakt over Erich Honecker, staatshoofd van de DDR.
Das Leben der Anderen is de eerste film die is gemaakt over de Stasi, en in die zin neemt het een belangrijke rol in de discussie rondom de Stasi als historisch fenomeen: hoe moet er als land worden omgegaan met deze gebeurtenissen uit het verleden, en nog belangrijker misschien, met de mensen die verantwoordelijk waren voor de gebeurtenissen. Er zijn vrijwel geen Stasi mensen veroordeeld na de Wende, en veel van de discussie is verstomd onder het mom van: het viel wel mee, de ambtenaren deden niets fout, ze hielden zich slechts aan de regels van een abject systeem. Deze film laat zien veel hoe veel van de verwerking van de DDR periode samenhangt met een zoektocht naar de waarheid. Het openbaar maken van de Stasi-documenten draagt bij aan het "volledig" maken van de herinnering. Men wist niet zeker of men werd gevolgd door de Stasi, maar het risico was altijd aanwezig. Pas na de Wende kwam de mogelijkheid om de "lege plekken" in het geheugen op te vullen. Een belangrijke plaats van herinnering die de film toont, is de Forschungs- und Gedenkstätte, het Onderzoekscentrum en Gedenkplaats waar de Stasi documenten konden worden ingezien. De film draagt bij aan een open discussie over het verleden: het zal in ieder geval niet de eerste keer zijn dat Duitsland gedwongen wordt terug te kijken op een pijnlijk moment uit zijn verleden.
Lees verder...
Terug naar de inleiding
Geen opmerkingen:
Een reactie posten